ISO – Lichtgevoeligheid

Met analoge fotografie gebruikte je, als je in donkere situaties ging fotograferen, een ander fotorolletje dan buiten op een zonnige dag. Je koos in donkere situaties een fotorolletje met een hogere ASA-waarde.

📌 ISO is de digitale opvolger van het analoge ASA.

Tegenwoordig, met de digitale camera, kunnen we de ISO-waarde verhogen en zo de lichtgevoeligheid van de camera sensor aanpassen.

Waar komt de term ISO vandaan?

De fotografie term ISO is de digitale opvolger van het vroegere ASA voor filmrolletjes.

De term ISO is echter niet specifiek een term voor fotografie. Het staat voor International Organization for Standardization. Dit is de organisatie is die zich bezighoudt met het vaststellen van allerlei standaarden die wij gebruiken.

Waar heeft de ISO-waarde invloed op?

• De ISO-waarde is 1 van de 3 onderdelen van de belichtingsdriehoek. De ISO-waarde bepaald zodoende voor 1/3 deel de belichting van jouw foto. De andere onderdelen zijn diafragma en sluitertijd.

Lichtgevoeligheid van ogen en een camera vergeleken

We weten allemaal dat de ogen een zeer complex waarnemingszintuig zijn. We weten ook dat als je een donkere kamer binnen komt, je in eerste instantie weinig tot niets zult zien. Echter, na een tijdje begin je langzaam weer dingen te zien en vormen te herkennen.

Dit komt doordat ons netvlies gevuld is met miljoenen lichtgevoelige cellen. Deze cellen kunnen zich aanpassen aan een situatie met weinig licht. Je zou kunnen zeggen dat onze ogen hun ISO-waarde kunnen aanpassen, als er te weinig licht is om goed te kunnen zien.

Bij een camera werkt het net zo. Op het moment dat er te weinig licht is voor een goede belichting, kun je de ISO-waarde op je camera verhogen. Je vergroot daarmee de lichtgevoeligheid van de camera sensor om toch een foto te kunnen maken.

Welke ISO-waarden zijn er?

ISO-waarden worden uitgedrukt in een getal. Dit getal loopt meestal van 100 (soms vanaf 50) tot 6400 (soms 12.800).

Er zijn ook camera’s op de markt die een ISO-waarde van bijvoorbeeld 25.600 of nog hoger aankunnen. Zo heeft de Pentax KP een bizarre maximale ISO-waarde van 819.200.

💡 Schematische weergave ISO-waarden:

De ISO-waarden in bovenstaande schema worden gezien als de meestgebruikte. Elke sprong naar rechts of links representeert een stop.

Wat zijn stops?

• 1 stop betekent een verdubbeling of halvering van de hoeveelheid licht (afhankelijk van de sprong richting).
• 2 stops betekent 4x meer of minder licht.
• 3 stops betekent 8x meer of minder licht.
• 4 stops betekent 16x meer of minder licht.

Hoe stel je de juiste ISO-waarde in?

Het instellen van de juiste ISO-waarde hangt af van de situatie waarin je fotografeert. ISO is onderdeel van de belichtingsdriehoek. Je kijkt dus naar drie onderdelen (diafragma, sluitertijd, ISO) om een goede belichting te krijgen.

ISO is van deze drie onderdelen, altijd het laatste onderdeel wat je aan zult passen. De reden hiervoor is dat een te hoge ISO-waarde ruis in je foto’s veroorzaakt.

Wat is de beste ISO-waarde om mee te fotograferen? (voorbeelden)

Om beter te begrijpen wanneer je welke ISO-waarde gebruikt, heb ik een aantal voorbeeldsituaties ter indicatie op een rijtje gezet. Elke situatie is uiteraard anders, maar onderstaande voorbeelden zijn een handige leidraad.

Je fotografeert overdag buiten met open lucht

Als je overdag buiten fotografeert is er over het algemeen meer dan voldoende licht. Je zult de lichtgevoeligheid van je camera sensor dus niet hoog hoeven in te stellen. Denk aan ISO 100 of 200.

Je fotografeert overdag buiten met bewolkte lucht

Als je buiten fotografeert op een bewolkte dag, dan zul je de ISO-waarde vaak iets moeten opschroeven. Het kan nodig zijn om naar ISO 400 te gaan of misschien zelfs ISO 800.

Je fotografeert overdag binnen

Zodra je naar binnen gaat zal er minder licht zijn. Uiteraard hangt het af van de situatie hoeveel minder licht dit exact is. Bevind je onderwerp zich dicht bij een raam, dan kan het zijn dat je met ISO 400 goed zit. Is het verder van een lichtbron verwijderd, dan zul je al snel naar ISO 800 of 1600 gaan.

Je fotografeert in de avond / nacht of in een donkere ruimte

Als je gaat fotograferen in de avond of nacht, dan is er maar weinig licht. Uiteraard kun je gebruik maken van lichtbronnen zoals kaarsen of lampen, maar zelfs dan zul je de ISO-waarde moeten verhogen. Je kunt denken aan ISO 1600, 3200 of zelfs nog hoger. Door een hogere ISO-waarde te gebruiken, introduceer je wel meer ruis in de foto.

ISO & ruis, waarom heb ik daar last van?

Je hebt ongetwijfeld wel eens iemand horen praten over ruis in digitale foto’s. En vervolgens hoe dat vergeleken werd met korrel in de analoge fotografie.

De vergelijking gaat in zoverre op dat korrel en ruis beiden iets in de foto “toevoegen”. Verder neemt net als in de traditionele analoge fotografie, de kwaliteit van een foto af als je de ISO-waarde opschroeft.

Wat is korrel bij analoge fotografie?

• Korrel in analoge fotografie ontstaat niet, het is al aanwezig in de lichtgevoelige laag. Het zijn namelijk de kleinste structuren in het fotografische materiaal dat gebruikt wordt om de foto vast te leggen. Onder invloed van de kristallen zilverhalogenide in deze lichtgevoelige laag ontstaan deze structuren.

Wat is ruis bij digitale fotografie?

• Ruis in digitale fotografie is altijd aanwezig, maar wordt met name zichtbaar bij hogere ISO-waarden. De camera sensor meet het licht en hier zitten per definitie fouten in. De zogenaamde signaal-ruisverhouding. Met weinig licht zal de camera het signaal moeten versterken om toch tot een goede belichting te komen. Gevolg is echter wel dat de ruis ook wordt versterkt. Dit zorgt ervoor dat de kwaliteit van de foto verminderd. Dit is te merken aan o.a. een grotere hoeveelheid pixels met een afwijkende kleur.

Wat is het verschil tussen korrel en ruis?

• Korrel voelt over het algemeen natuurlijker en minder storend. Dit komt doordat het geen vast patroon heeft, maar varieert in formaat en vorm. Daarnaast heeft de korrel zelf geen kleur, maar alleen structuur.
• Ruis voelt alsof er een laag over de foto heen is gelegd. Deze “laag” bevat een soort stippen van een vast formaat en eventueel ook variërend van kleur. Dit tast de “echte” kleuren van de foto aan.

Waarom heb ik meer ruis bij hogere ISO-waarden?

De sensor van je camera bevat miljoenen kleine meetinstrumenten die we pixels noemen. Als er voldoende licht is kunnen deze pixels het ontvangen licht naar een goed signaal omzetten, wat uiteindelijk jouw foto zal worden.

Bij een gebrek aan licht hebben de pixels het lastiger en ontstaan er eerder fouten. Deze fouten worden zichtbaar doordat de lichtsterkte of kleur die deze pixel doorgeeft niet correct is. Ze vallen dus op tussen de wel correcte informatie van andere pixels.

Doordat ruis optreedt bij minder licht, zul je ruis dus eerder tegenkomen in donkere delen van je foto’s.

ISO & ruis voorbeeldfoto op 100 en 6400 ISO

Een voorbeeldfoto genomen in mijn kantoor. Deze foto’s zijn van de microfoon waar ik mijn videos mee opneem. De foto’s laten hetzelfde beeld zien op ISO 100 en ISO 6400. De beelden zijn niet bewerkt en komen rechtstreeks uit mijn Canon M50, de camera waarmee ik mijn videos opneem.

Zoals je kunt zien bevat de foto rechts (ISO 6400), meer ruis dan de foto links geschoten op ISO 100. Ook kun je zien dat het lastig voor de camera is, om een dieper zwart aan te houden bij de ISO 6400 foto.

Camera sensor grootte en ISO

Hoe groter de sensor van je camera hoe minder last je van ruis zult hebben. Dit heeft volgende reden.

• Formaat van de pixels – Bij grotere sensors worden ook grotere pixels (lichtcellen) gebruikt. Hoe groter de pixels, hoe minder last ze hebben van de elektrische signalen van naburige pixels. De kans op het ontstaan van fouten is dus kleiner met grotere pixels.

Doordat een full frame camera een grotere sensor heeft dan een APS-C camera, ook wel camera met cropfactor, zal een full frame camera altijd minder ruis hebben bij dezelfde ISO-waarde.

Wat kan ik doen bij weinig licht om ruis te voorkomen?

Op het moment dat er maar weinig licht is, zul je actie moeten ondernemen om toch een goede belichting van je foto te krijgen. Als je ruis wilt voorkomen en je dus de ISO-waarde zo laag mogelijk wilt houden, heb je een aantal opties.

• Sluitertijd – Je kunt je sluitertijd vertragen om zo toch voldoende licht binnen te krijgen.
• Sluitertijd + statief – Als je sluitertijd te langzaam wordt om vanuit de hand te schieten, dan kun je een statief gebruiken. Nu kun je jouw sluitertijd nog veel verder vertragen als je stationaire onderwerpen fotografeert.
• Diafragma & lichtsterke lens – Maak gebruik van lichtsterke lenzen. Dit wil zeggen, lenzen die een grote diafragma opening aan kunnen en zodoende meer licht kunnen binnenlaten.
• Voeg licht toe – Als er niet voldoende licht is, dan kun je licht met flitsers toevoegen. Uiteraard moet je bedenken dat dit wel de sfeer van de foto kan veranderen. Ook heeft flitslicht toevoegen niet altijd nut. Flitsen in het voetbalstadion met een point en shoot camera, dat heeft geen zin.
• Een camera kopen met goede prestaties bij hoge ISO-waarden – Ik ben absoluut geen voorstander om mensen aan het “Gear Acquisition Syndrome” te helpen, maar fotografeer jij vaker met weinig licht, dan kan het de moeite zijn een camera body aan te schaffen met goede ISO prestaties. Ik maak zelf gebruik van een Canon 5D Mark IV en die werkt fantastisch met hoge ISO-waarden.

Hoe verwijder ik ruis uit mijn foto?

De traditionele korrel van de analoge fotografie wordt vaak als iets moois ervaren. Helaas is dat met de digitale ruis niet het geval. Gelukkig kun je ruis verminderen door gebruik te maken van een fotobewerkingsprogramma.

Ruis verwijderen met Adobe Lightroom

Kijk de video hieronder of lees het complete artikel over ruis verwijderen met Adobe Lightroom.

Ruis verwijderen met Adobe Photoshop

Als je fotografeert in RAW, dan kun je gebruik maken van Adobe Camera RAW wat meegeleverd wordt met Adobe Lightroom. Dit programma functioneert nagenoeg hetzelfde als Adobe Lightroom.